1. Wydawanie decyzji nakazujących rozbiórkę obiektów budowlanych lub ich części, będących w budowie albo wybudowanych bez wymaganych pozwoleń na budowę lub zgłoszeń.
2. Wydawanie postanowień wstrzymujących prowadzenie robót wykonanych:

• bez wymaganego pozwolenia albo zgłoszenia

• w sposobu mogący spowodować zagrożenie bezpieczeństwa ludzi lub mienia bądź zagrożenia środowiska

• w sposób istotny odbiegający od ustaleń i warunków w pozwoleniu na budowę bądź w przepisach

3. Wydawanie decyzji o pozwoleniu na wznowienie robót budowlanych.
4. Wydawanie decyzji nakazujących przeprowadzenie kontroli lub ekspertyzy w przypadku stwierdzenia nieodpowiedniego stanu   technicznego obiektu budowlanego.
5. Wydawanie decyzji nakazujących rozbiórkę nieużytkowanych lub wykończonych obiektów budowlanych.
6. Wydawanie decyzji nakazujących usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości w użytkowanych obiektach budowlanych.
7. Nakazywanie opróżnienia w całości lub w części budynku przeznaczonego na pobyt ludzi bezpośrednio grożącego zawaleniem oraz stosowanie niezbędnych środków w celu usunięcia niebezpieczeństwa dla ludzi i mienia.
8. Wydawanie decyzji nakazujących przywrócenie poprzedniego stanu użytkowania obiektów w przypadku samowolnej zmiany sposobu użytkowania.
9. Prowadzenie postępowań w sprawie katastrof budowlanych.
10. Wnioskowanie o wszczęcie postępowań w sprawach odpowiedzialności zawodowej w budownictwie.
Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego sprawuje nadzór nad:

• działalnością inspekcyjną, polegającą na wykonywaniu inspekcji terenowej w zakresie prawidłowości przebiegu procesu budowlanego i utrzymania obiektów budowlanych;

• postępowaniami administracyjnymi;

• postępowaniami egzekucyjnymi;

• postępowaniami wyjaśniającymi w sprawach przyczyn katastrof budowlanych;

• prawidłowym współdziałaniem z organami administracji architektoniczno-budowlanej i organami kontroli państwowej;

• obsługą prawną Inspektoratu;

• kontrolą wewnętrzną w Inspektoracie.

Organy nadzoru budowlanego lub osoby działające z ich upoważnienia mają prawo wstępu:

• do obiektu budowlanego,

• na teren: budowy, zakładu pracy, na którym jest prowadzona działalność gospodarcza polegająca na obrocie wyrobami budowlanymi.

Organy nadzoru budowlanego przy wykonywaniu zadań mogą żądać od uczestników procesu budowlanego, właściciela lub zarządcy obiektu budowlanego, a także dostawcy wyrobów budowlanych informacji i udostępnienia dokumentów związanych z prowadzeniem robót, przekazywaniem obiektu budowlanego do użytku, utrzymaniem i użytkowaniem obiektu budowlanego, jak również dokumentów świadczących o dopuszczeniu wyrobu budowlanego do obrotu i stosowania w budownictwie. Protokolarne ustalenia w toku tych czynności stanowią podstawę do wydania decyzji oraz podejmowania innych środków przewidzianych w przepisach prawa budowlanego.

Rozporządzeniem z dnia 22 grudnia 1999 r., Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji określił wykroczenia za które pracownicy organów nadzoru budowlanego upoważnieni są do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego, kredytowego lub zaocznego. Kwoty pieniężne uzyskane z grzywien nałożonych w drodze mandatów karnych są wpłacane na konto właściwego Urzędu Wojewódzkiego. Górna granica nakładanego mandatu za nie przestrzeganie przepisów prawa budowlanego wynosi 500,00 zł.